Stopa cukrzyka – jak pielęgnować?

24.11.2021 r. 

Cukrzyca to choroba stanowiąca jeden z głównych problemów zdrowia naszego społeczeństwa, to jedna z najpopularniejszych chorób na świecie.

Cukrzyca należy do niechlubnej grupy tzw. chorób cywilizacyjnych. Niegdyś kojarzona jako choroba seniorów, dzisiaj atakuje coraz młodsze osoby, nawet młodzież szkolną. Na świecie na cukrzycę choruje ponad 400 milionów ludzi, z czego blisko 90% przypadków to cukrzyca typu 2. Warto znać objawy cukrzycy, aby w porę zareagować i rozpocząć leczenie.

Epidemia XXI wieku?

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na cukrzycę choruje 415 mln ludzi na świecie, blisko 90% przypadków to cukrzyca typu 2.  Szacuje się, że nawet połowa chorych nie została jeszcze zdiagnozowana. Eksperci uważają, że do 2035 roku liczba ta może wzrosnąć do ponad 600 mln.

Polska: około 3,5 miliona osób chorych na cukrzycę, -  ponad 1milion – niezdiagnozowanych co  oznacza, że co jedenasta osoba w Polsce cierpi na cukrzycę.

Objawy cukrzycy na które musimy zwracać uwagę:

Szacuje się, że ok. 15% populacji osób z cukrzycą zagrożone jest rozwojem zespołu stopy cukrzycowej w wyniku neuropatii, czyli uszkodzenia zakończeń nerwów obwodowych oraz niewydolności obwodowych naczyń krwionośnych. 

Cukrzyca to choroba poważna, przewlekła, nieuleczalna 

Wzrost zachorowań niezmiennie powiązany jest z rosnącą na całym świecie częstością występowania czynników ryzyka, takich jak nadwaga i otyłość, których coraz większe rozpowszechnienie obserwowane jest w każdej z grupy wiekowych.

Jednym  z najpoważniejszych i najcięższych powikłań późnych cukrzycy jest zespół topy cukrzycowej. 

W jego przebiegu dochodzi do rozwoju owrzodzeń - ran w obrębie stopy. Szczególnie groźne mogą być one u chorych z zaburzeniem czucia - neuropatią - obecną u 5 - 60% chorych!  

Rzadko zdajemy sobie sprawę z roli, jaką odgrywa stopa w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu. Dysfunkcje i wady powstające w przebiegu cukrzycy powodują wadliwą dystrybucję sił i nacisków w obrębie stóp, co jest istotnym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu ran, złamań .

Obecne strategie profilaktyczne ukierunkowane są na wczesną diagnostykę, profilaktykę nawrotów oraz na leczenie w celu uniknięcia częściowej lub całkowitej amputacji stopy.

Definicja zespołu stopy cukrzycowej (ZSC) mówi, że jest to infekcja, owrzodzenie lub  destrukcja tkanek głębokich w połączeniu z zaburzeniami neurologicznymi oraz chorobami naczyń obwodowych  w różnym stopniu zaawansowania w kończynach dolnych poniżej kostki.

Do najczęstszych przyczyn występowania ZSC należą:

• neuropatia -  u której podłoża leży uszkodzenie zakończeń nerwów obwodowych,
• angiopatia - u której podłoża leży uszkadzające działanie zbyt wysokiego stężenia glukozy na ściany naczyń krwionośnych, zmniejszając ich elastyczności, nasilając proces miażdżycowy.

Wśród czynników wpływających na powstanie owrzodzenia w zespole stopy cukrzycowej wymienia się przede wszystkim:

• nie leczoną cukrzycę - prowadzi  to do powstania zmian w dużych i małych naczyniach krwionośnych  powodując  uszkodzenia układu nerwowego obwodowego oraz  centralnego. Warto tutaj wspomnieć, że pacjent z neuropatią centralną nie będzie miał objawu chromania przestankowego, który jest charakterystyczną dolegliwością związaną z niedokrwieniem . Polega na występowaniu bólu mięśni kończyn dolnych pojawiającego się podczas wysiłku i ustępującego po krótkim odpoczynku
• niewłaściwa kontrola cukrzycy i jej nieprawidłowe leczenie
• brak wiedzy zarówno w odniesieniu do konieczności stosowania się do zaleceń lekarskich w leczeniu cukrzycy, przestrzegania diety jak i właściwej pielęgnacji stóp.

 W niekontrolowanej cukrzycy, długo utrzymujące się wysokie poziomy glikemii powodują :

1. Makroangiopatię – zmiany w dużych naczyniach będące przyczyną  np.: choroby niedokrwiennej serca, a w jej efekcie zawału serca , choroby tętnic obwodowych przyczyniające się do niedokrwienia i martwicy kończyn dolnych, choroby tętnic mózgowych zwiększających ryzyko udaru mózgu.
2. Mikroangiopatię– zmiany naczyniowe dotyczące małych naczyń krwionośnych, w efekcie których rozwinąć mogą się powikłania oczne, czyli retinopatia, powikłania nerkowe -nefropatia oraz neuropatia cukrzycowa, w tym stopa neuropatyczna.

Stopa neuropatyczna charakteryzuje się zaburzeniami nerwów czuciowych, ruchowych i autonomicznych:

• Neuropatia czuciowa – przyczynia się do utraty czucia dotyku, bólu czy temperatury
• Neuropatia ruchowa – skutkuje osłabieniem siły mięśniowej i czucia wibracji
• Neuropatia autonomiczna – objawia się suchością skóry i jej pęknięciami, przeciekami tętniczo-żylnymi

Na skutek powyższych zaburzeń dojść może do urazów mechanicznych, termicznych, będących efektem urazu czy infekcji. Urazy te nazywane są czynnikami bezpośrednimi.

Objawy, symptomy których nie należy lekceważyć:

Początkową nieprawidłowością jest tworzenie się pozornie niegroźnych odcisków, modzeli czy pękających stóp, które przez wzgląd na występujące u pacjentów z cukrzycą zaburzenia czucia – nie powodują dolegliwości bólowych i często, przez długi czas pozostają niezauważone. Źle dopasowane, zbyt ciasne i niewyprofilowane obuwie może powodować ukłucia, zranienia i przecięcia, które otwierają wrota do groźnych zakażeń. Dla pacjenta chorego na cukrzycę, zwykłe otarcie skóry stopy może przybrać postać owrzodzenia w bardzo krótkim czasie, które będzie zagrożeniem dla stopy.

U części chorych na cukrzycę mogą wystąpić samoistnie dolegliwości czuciowe takie jak:

• mrowienie w stopie, pieczenie, drętwienie, 
• nadwrażliwość na dotyk, ale jednocześnie pacjent nie odczuwa bólu związanego ze skaleczeniem. 

Niestety - usypia to jego czujność, bo przecież pacjent czuje ból. Często pierwszą oznaką, że coś się dzieje ze stopą jest wysięk na skarpetce, wtedy pacjent dowiaduje się, że ma ranę na podeszwie stopy.

WAŻNE – pacjent powinien posiadać wiedzę dotyczącą kontrolowania wyglądu stóp, również części podeszwowej. 

Często obserwowanym objawem w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej są tzw. palce młoteczkowate spowodowane zniekształceniem stóp. Palce stają się przykurczone i zgięte, a głowy kości śródstopia ulegają uwypukleniu. Spowodowane jest to neuropatią obwodową.

Innym często spotykanym objawem są zmiany na paznokciach w stopie cukrzycowej – obserwowane są charakterystyczne zmiany: paski na płytce paznokcia, zaczerwienienie w jego dolnej części, zżółkniały kolor. Choć objawy te stanowić powinny sygnał alarmowy pacjenci bardzo często nieświadomie je bagatelizują.

Zgodnie z wytycznymi i rekomendacjami pacjent z cukrzycą powinien cyklicznie odbywać:

• badania czucia i przepływów 
• podlegać procedurom specjalistycznej pielęgnacji stóp, odciążeniu poprzez wkładki ortopedyczne i obuwie, a w razie potrzeby rehabilitacji.
• na podstawie okresowych badań pacjent z objawami, które mogą skutkować powikłaniem, powinien być objęty terapią profilaktyczną i edukacją. 

Konieczne jest również podejmowanie odpowiednich działań w przypadku wystąpienia czynników, które zwiększają ryzyko rozwoju zespołu stopy cukrzycowej. W zależności od ich rodzaju zaleca się następujące działania profilaktyczne: 

• Wahający się poziom glukozy we krwi – niezbędny kontakt z lekarzem, kadrą pielęgniarską specjalizującą się w leczeniu ran, edukatorami diabetologicznymi, poradniami diabetologicznymi , POZ 
• Nadwaga i otyłość – niezbędny kontakt z dietetykiem , kadrą pielęgniarską, diabetologiem
• Przeciążeniowe zmiany skórne i w obrębie paznokci - nieodzowna kontakt z podologiem
• Wady i dysfunkcje w obrębie kończyn dolnych – zalecane jest skorzystanie z porad fizjoterapeuty, ortopedy, neurologa oraz specjalisty z obszaru projektowania i wykonania indywidualnych wkładek ortopedycznych, obuwia ortopedycznego i odciążeń stóp. 

Działania profilaktyczne i edukacja chorych na cukrzycę

Pacjenci z rozpoznaną cukrzycą, niezależnie od jej postaci wymagają edukacji terapeutycznej, która zwróci ich uwagę na to, w jaki sposób powinni dbać o stopy. Tak naprawdę, rozwój owrzodzenia na stopie w dużej mierze zależy od samego pacjenta: stosowanej przez niego samokontroli, pielęgnacji stóp, doboru właściwego obuwia. Tym samym nauczenie pacjenta właściwych zachowań przyczynić może się do redukcji liczby powikłań związanych z owrzodzeniami w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej, w tym także zmniejszenia ryzyka amputacji kończyn dolnych. 

Aby jednak wspomniana edukacja była skuteczna, powinna być ona prawidłowo zaplanowana: indywidualnie do pacjenta i poziomu ryzyka wystąpienia w jego przypadku zespołu stopy cukrzycowej oraz w odniesieniu do chorób współistniejących. Ważne by była dostosowana do wieku i możliwości chorego, również pod względem jasnych, zrozumiałych informacji, które są mu przekazywane. Zwraca się wielokrotnie uwagę, że edukatorzy pracujący z cukrzykami oprócz niezbędnej wiedzy i doświadczenia, posiadać powinny także „pokłady’’ empatii, cierpliwości, wyrozumiałości i łagodności, a także wzbudzać poczucie zaufania aby pacjent poczuł się współodpowiedzialny za rezultaty edukacji.

Rola diety w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej. 

Tzw. dieta o ograniczonej zawartości węglowodanów przyswajalnych, które wykorzystywana jest w dietoterapii cukrzycy może stanowić również skuteczną profilaktykę rozwoju tej choroby, zwłaszcza u osób z grupy ryzyka zachorowania, np. osób, u których w rodzinie występowała cukrzyca, osób z nadwagą, prowadzących siedzący tryb życia.

Cukrzyca niepokojącym zjawiskiem społecznym

Organizacja Narodów Zjednoczonych określiła cukrzycę mianem epidemii XXI wieku.

W 95% przypadków diagnozowana jest cukrzyca typu II, której występowanie uwarunkowane jest czynnikami ryzyka wynikającymi z niezdrowego stylu życia, jak: nieprawidłowa dieta, otyłość, brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu.

Cukrzyca typu I -insulinozależna  natomiast  należy do chorób autoimmunologicznych, gdy komórki beta wysp Langerhansa, odpowiedzialne za produkcję insuliny, zostają niszczone przez organizm. W związku z powyższym  zostaje podwyższony poziom glukozy we krwi prowadzący do hiperglikemii

Bez względu na przyczynę cukrzycy, ostatecznym efektem zaburzeń metabolicznych jest wzrost stężenia glukozy we krwi oraz zaburzenia wydzielania insuliny. Tym samym konieczne jest wdrożenie odpowiedniej diety, mającej na celu wsparcie procesu leczniczego, a tym samym stanowiącej integralny element terapii. Ważne aby stosowana przez chorego dieta była prawidłowo zbilansowana i dostarczała poszczególnych składników odżywczych we właściwych ilościach.

Prawidłowo zbilansowana czyli jaka?

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne  rekomenduje:

• Węglowodany do 45% E,

o Przy diecie o niskim indeksie glikemicznym i wysokim spożyciu błonnika do 60%,

• Białko 15 – 20% E,

o Przy redukcji masy ciała i diecie niskokalorycznej 20 – 30%,

• Tłuszcze 30 – 35% E,

o Nasycone > 10%, przy niewłaściwym lipidogramie > 7%

o Lipidogram to inaczej profil lipidowy obejmujący poziom:  cholesterolu całkowitego, cholesterolu HDL, LDL oraz triglicerydów

• Błonnik pokarmowy 25 – 50g.

Dieta dla cukrzyków bazuje na produktach o niskim indeksie glikemicznym oraz o właściwym ładunku glikemicznym,, które określają w jaki sposób dany posiłek wpłynie na poziom glukozy we krwi po jego spożyciu. Takie składniki diety zapewniają stopniowe trawienie i wchłanianie węglowodanów, a co za tym idzie ułatwiają utrzymanie stałego poziomu glukozy we krwi, jednocześnie normalizując poziom insuliny we krwi. Ma to wpływ na zmniejszenie powikłań cukrzycy i bardzo skutecznie uzupełnia farmakoterapię.

Zalecane jest przyjmowanie pokarmów często w małych ilościach (5 – 6 posiłków w ciągu dnia co 3 godziny). Posiłki powinny zawierać wszystkie składniki odżywcze (węglowodany, białka, tłuszcze, błonnik pokarmowy, składniki mineralne oraz witaminy. Prawidłowo skomponowana dieta sprzyja także normalizacji masy ciała i utrzymaniu jej na prawidłowym poziomie. Jednak by możliwe było jej odpowiednie dopasowanie do potrzeb pacjenta warto skorzystać z porady dietetyka, które określają ilość i rodzaj produktów i dań uwzględni poza samą chorobą podstawową również te współistniejące, a także masę ciała pacjenta, jego wiek, płeć czy poziom aktywności fizycznej.

Warto pamiętać, że wiele powikłań w przebiegu cukrzycy może być związanych z nieodpowiednią ilością przyjmowanego posiłku. nadmiar pożywienia prowadzi zazwyczaj do wzrostu glikemii oraz do otyłości, niedobór z kolei może być przyczyną niedocukrzenia czyli hipoglikemii. Tym samym w ustalaniu odpowiedniej diety dla pacjenta należy dążyć do utrzymania normoglikemii, czyli prawidłowego/zalecanego poziomu glukozy we krwi. Samodzielne skomponowanie takiego jadłospisu, szczególnie na początku, nastręczać może kłopotów samemu pacjentowi czy jego opiekunowi. Stąd tak korzystne jest zasięgnięcie porady specjalisty.

Niedobory białkowe w przebiegu cukrzycy

Warto pamiętać, że choć pacjenci z cukrzycą często są osobami, których masa ciała jest wyższa od zalecanej, to jednocześnie stanowią grupę osób w szczególny sposób narażonych na wystąpienie różnego rodzaju niedoborów pokarmowych, również tzw. niedożywienie białkowe. Zmieniony metabolizm organizmu  pacjentów z cukrzycą przyczynia się do zwiększonej utraty tzw. beztłuszczowej masy ciała, prościej rzecz ujmując: tkanki mięśniowej. Proces ten jest konsekwencją szeregu czynników obserwowanych u pacjentów z cukrzycą, takich jak tzw. mikroalbuminuria –  czyli wydalanie z moczem niewielkich ilości białka, często obserwowana u pacjentów z cukrzycą, stosowanie diety niskobiałkowej ze względu na ryzyko rozwoju nefropatii,  czy – w przypadku pacjentów, u których doszło do rozwoju owrzodzeń w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej – sama obecność rany, która przyczynia się do zwiększonej utraty białka, a tym samym zwiększonego zapotrzebowania na ten składnik w diecie. Jednocześnie nieprawidłowy stan odżywienia może wpłynąć na przebieg rozwoju owrzodzeń w zespole stopy cukrzycowej utrudniając ich gojenie.

Zapobieganie i pielęgnacja stopy cukrzycowej

Takie czynniki jak wspominane wcześniej nadwaga i otyłość, sprawność fizyczna, która zazwyczaj zmniejsza się z wiekiem mogą również stać się powodem problemów, związanych z pielęgnacją stóp. Brak możliwości dosięgnięcia do nich by przyjrzeć się im dokładnie, zaobserwować czy nie pojawiają się jakieś zmiany w obrębie palców, paznokci czy podbicia stać mogą się powodem, dla którego pierwsze niepokojące objawy mogą pozostać niezauważone. W takiej sytuacji warto, aby pacjent korzystał z usług podologa, który zajmie się pielęgnacją stóp, wyedukuje pacjenta na temat zapobiegania stopie cukrzycowej, zaopiekuje się często przerośniętymi , grubymi paznokciami

Każdy podolog powinien wytłumaczyć pacjentowi, jak należy zadbać o stopy, aby zapobiec przykrym powikłaniom

Samopielęgnacja stóp będąca nieodzowną częścią zapobiegania rozwojowi stopy cukrzycowej obejmuje: 

1. codzienne oglądanie stóp, wkładek i obuwia – w celu uniknięcia otarć, odcisków i zadrapań, przed założeniem obuwia należy sprawdzić, czy nie znajduje się w nim ciało obce lub zagięcia wkładki itp.
2. dbałość o paznokcie w stopie cukrzycowej – palce stóp cukrzyka i paznokcie wymagają specjalnej troski- prawidłowe obcinanie – zgodnie z kształtem opuszka, na długość ok. 1 mm wolnego brzegu płytki , można wypiłowywać je papierowym pilnikiem w jedną stronę na prosto, bez ostrych krawędzi. Paznokcie powinny pokrywać opuszkę palców.

• obserwacja płytki paznokciowej – kształt, kolor, zmiany zabarwienia, bruzdy poprzeczne i podłużne, elastyczność, kruchość, przyleganie płytki do łożyska, stopień zagięcia bocznych brzegów,
• obserwacja stanu skóry , przestrzeni międzypalcowych, skóry grzbietu i podeszwy stóp w kierunku występowania łuszczenia się skóry, zmiany koloru skóry na biały, czerwony lub żółty, pęknięć, rozpadlin, świądu, pieczenia, bólu lub nadmiernego zrogowacenia (modzel, odcisk),
• higiena stóp - codzienne mycie stóp w bieżącej wodzie o temperaturze zbliżonej do temperatury ciała  - temperatura wody powinna być kontrolowana termometrem., czas kąpieli stóp nie powinien przekraczać - 2-3 minut, zalecane produkty do mycia to łagodne preparaty myjące o pH ok. 5,5,  unikać należy stosowania produktów na bazie kwasów owocowych, alkoholu i z dodatkiem ostrych drobinek ściernych takich jak peeling scrub . 
• Ważne: Po kąpieli dokładne osuszenie stóp miękkim ręcznikiem o dużym stopniu chłonności lub miękkim jednorazowym ręcznikiem papierowym dotykając a nie pocierając - pocieranie = uszkodzenie skóry, pamiętać należy o osuszaniu skóry w przestrzeniach międzypalcowych, grzbietu i podeszwy stóp,
• zakaz moczenia stóp – długie moczenie w wodzie powoduje macerację skóry, zwiększa podatność na uszkodzenia, nawet podczas małego urazu typu zadrapanie
• skóra stóp – należy regularnie i systematycznie używać kremów nawilżających i natłuszczających do skóry stóp, z pominięciem przestrzeni międzypalcowych – tam musi być sucho
• całkowity zakaz chodzenia boso – pacjent z neuropatią nie będzie odczuwał zranień , jeśli nie kontroluje codziennie wyglądu części podeszwowej -może rozwinąć się zespół stopy cukrzycowej, pacjent powinien nosić obuwie w domu, na plaży , w wodzie - dostosowane do miejsca
• skarpety, pończochy, rajstopy – powinny być wykonane z naturalnych włókien, pozbawionych szwów, należy zmieniać je codziennie
• całkowity zakaz ogrzewania stóp – nie należy ogrzewać stóp termoforami, butelkami z gorącą wodą, nie należy ogrzewać stóp dotykając o grzejnik, piec – gdyż może dojść do poparzeń (pacjent z neuropatią nie odczuwa temperatury)

3. odpowiedni dobór obuwia z uwzględnieniem  tęgości  stopy oraz odpowiedniej  długości, dopasowane do stopy i jej deformacji , kupowane w godzinach popołudniowych- stopa jest obrzęknięta, spuchnięta po całym dniu chodzenia, pozbawione szwów wewnątrz,  oryginalne wkładki nie powinny być luźne

• nowo zakupione obuwie należy ,,rozchodzić’’ w domu,  zakładać kilka razy w ciągu dnia na 15 – 20 minut  i chodzić w nich po domu, a następnie zdjąć i dokładnie obejrzeć wygląd stóp , czy nie ma zaczerwienień, otarć, podrażnień, zadrapań – jeśli są, takie obuwie nie nadaje się do chodzenia
• tekturowa wkładka – przed zakupem butów zalecanie jest wykonanie tekturowej wkładki/szablonu wielkości stopy - obrysować kontur stopy na kartonie, następnie wyciąć i podczas zakupu, w sklepie  sprawdzić czy wycięty szablon  całkowicie pasuje do buta.

4. profilaktyka  zakażeń w tym grzybiczych poprzez zabezpieczenie stóp klapkami na basenach, w saunach i publicznych lub hotelowych łazienkach, w przypadku konieczności zdjęcia obuwia w miejscu publicznym niezbędne  mycie, osuszenie i dezynfekcja paznokci oraz skóry stóp bezpośrednio po zakończonym kontakcie z podłożem. 

Autoterapia kondycji stóp oraz kontroli wagi obejmuje także ćwiczenia i aktywność fizyczną: spacer, marsze i marszobiegi, jazda na rowerze treningowym lub korzystanie z innych urządzeń treningowych oraz ćwiczenia stóp służące mają na celu wzmocnienie struktur, mobilizacji stawów i nerwów a także  rozluźnienie mięśniowo-powięziowe. Wysiłek fizyczny zalecany jest pod kontrolą np. fizjoterapeuty, ważne jest bowiem, aby był dopasowany indywidualnie dla każdego pacjenta. Zastosowanie mają tutaj ćwiczenia wzmacniające mięśnie i poprawiające krążenie. Pamiętać jednak należy, że wysiłek fizyczny ma również wpływ na glikemię. Stąd też ważne, aby stężenie glukozy we krwi było kontrolowane przed przystąpieniem do wysiłku fizycznego jak również po jego zakończeniu. 

Pacjenci z powikłaniami późnymi cukrzycy takimi jak problemy ze wzrokiem będącymi efektem retinopatii, czyli zmian w naczyniach oka, nie powinni wykonywać niektórych ćwiczeń fizycznych ponieważ mogą one prowadzić do zwiększenia ciśnienia w tych naczyniach i pogorszyć ich stan. 

Ograniczenia w wysiłku fizycznym dotyczą również pacjentów z neuropatią cukrzycową, wykluczone muszą być ćwiczenia, które mogą spowodować otarcia czy skaleczenia skóry stóp. 

Przykazania cukrzyka

Zgodnie z raportem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzyca jest jedną z głównych przyczyn ślepoty, niewydolności nerek, zawałów serca, udaru mózgu i amputacji kończyn dolnych. Jest też siódmą najczęściej występującą przyczyną zgonów. 

Niezmiernie istotne jest jednak to, że jako pacjenci mamy wpływ na to, jak cukrzyca się rozwija, przebiega, nie jesteśmy bezradni – nawet w odniesieniu do występowania powikłań cukrzycy. Aby jak najlepiej zadbać o siebie, warto jest przestrzegać kilku podstawowych zasad, które pomogą kontrolować cukrzycę, a tym samym mogą wpłynąć na ryzyko wystąpienia jej powikłań:

1. Naucz się odróżniać sygnały, jakie daje ci organizm. 

• Wzmożone pragnienie, nadmierna senność, zmęczenie, problem z widzeniem, napady głodu, częste oddawanie moczu, gwałtowne pocenie się, nudności, przyspieszone bicie serca mogą być objawem, że grozi ci przecukrzenie lub niedocukrzenie. Każde z nich jest niebezpieczne dla Twojego zdrowia. Dlatego kontroluj regularnie poziom cukru we krwi!

2. Kontroluj poziom cukru przed jedzeniem lub podaniem insuliny lub 1,5 do 2 godzin po jedzeniu.

• Sprawdzaj go za pomocą glukometru lub tzw. ciągłego monitoringu glikemii (CGM).
• Pierwsza metoda jest tańsza, druga pozwala uniknąć częstego nakłuwania palców

3. Przestrzegaj dokładnie zaleceń lekarza dotyczących stosowania leków czy podawania insuliny

• Informuj każdego lekarza, u którego się leczysz, że jesteś cukrzykiem i jakie leki bierzesz. 
• Pamiętaj, że niektóre leki podwyższają zapotrzebowanie na insulinę (np. leki hormonalne)
• Utrzymuj dietę, którą ustalisz z lekarzem. 

4. Nie pij alkoholu, wyeliminuj cukier z diety ruszaj się, uprawiaj sport. 

• Ruch dobrze wpływa na wrażliwość organizmu na insulinę, na poziom cukru we krwi, na metabolizm, stany depresyjne, powoduje utratę masy ciała. 

5. Cukrzyca jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną. Możesz ograniczać jej skutki, jednak musisz się stale kontrolować i obserwować swój organizm. 

• Zmień tryb życia, zadbaj o właściwą dietę i ruch.

Stan psychiczny cukrzyka

Cukrzyca, jak każda inna choroba przewlekła, wpływać może na stan psychiczny chorego. On z kolei wpływać może na jego zachowanie i skłonność do nie przestrzegania diety i zaleceń lekarskich. Zespoły lękowe związane z samą chorobą, jej konsekwencjami czy utratą kontroli nad własnym życiem, ale także stany depresyjne, trudności w radzeniu sobie z problemami życia codziennego czy w końcu dolegliwości nerwicowe związane z koniecznością ciągłej kontroli glikemii, to tylko niektóre z dolegliwości o podłożu psychicznym, które obserwowane są u pacjentów z cukrzycą. Wpływają na funkcjonowanie chorego, a tym samym stanowić mogą pośredni czynnik rozwoju powikłań w przebiegu cukrzycy. Ważne jest więc aby pacjent i jego najbliżsi obserwowali nastrój chorego i wychwytywali objawy, które koniecznie zgłosić należy lekarzowi prowadzącemu.

Zmiany nastroju i w zachowaniu cukrzyka, które należy skonsultować z lekarzem

Stany lękowe, napadowe – przed chorobą, jej konsekwencjami, utratą kontroli. Objawy to m.in. przyspieszony rytm serca (tachykardia), zbyt szybki i głęboki oddech (hiperwentylacja), duszności, dreszcze, rozstrój żołądka, zawroty głowy, bóle w klatce piersiowej, poczucie obcości. 

Agorafobia - lęk przed otwartą przestrzenią- częściej obserwowana u pacjentów z cukrzycą typu I

Lęk uogólniony przed codziennymi wydarzeniami i problemami. Objawy to napięcie mięśniowe, bóle, niepokój i zdenerwowanie, reagowanie irytacją, brak odprężenia, bezsenność, poczucie braku stabilności i braku kontroli nad życiem. Chory może odczuwać uderzenia gorąca i zimna, mdleć- 

Fobia społeczna, czyli lęk przed ludźmi, wiąże się z unikaniem sytuacji społecznych. Połączony jest z niskim poczuciem własnej wartości i przeświadczeniem o nieprzystosowaniu. 

Zachowania nerwicowe: zbyt częste pomiary stężenia glukozy lub unikanie pomiarów, lęk czy wkłucie pompy insulinowej było odpowiednie, złe interpretacje wyników, obsesyjne myśli, potrzeba ciągłej kontroli i perfekcjonizm

Depresja – może być i skutkiem, i przyczyną cukrzycy. Zwiększa dwukrotnie ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II, a jednocześnie choruje na nią ok. 30% cukrzyków. Depresja powoduje, że chorzy mają większe problemy z kontrolą choroby, stosowaniem się do zaleceń dotyczących diety i trybu życia.

Bądź świadomym pacjentem

U pacjentów z cukrzycą, szczególnie w przypadku jej późnego wykrycia lub/i niestabilnego poziomu glikemii, dochodzi do szeregu zmian w układzie neurologicznym, krążenia, mięśniowo-szkieletowym oraz w obrębie skóry i paznokci stóp. Zespół stopy cukrzycowej nie zawsze manifestować musi się wystąpieniem owrzodzeń, jednak eliminacja zmian i dysfunkcji w obrębie stóp cukrzyka obniża, ryzyko jego rozwoju. 

Niekontrolowana cukrzyca z biegiem czasu może powodować kolejne choroby. Do najczęstszych z nich zaliczane są: zaburzenia pracy nerek (nefropatia), zaburzenia widzenia (retinopatia), neuropatia czy angiopatia cukrzycowa. Pacjenci z cukrzycą narażeni są również na pogorszone gojenia ran, spadek odporności a w jej efekcie zwiększoną podatność na infekcje. 

Aby zapobiegać wczesnym jak i późnym powikłaniom cukrzycy, takim jak zespół stopy cukrzycowej przestrzegaj zasady samokontroli cukrzyka:

• Stosuj prawidłową dietę – poproś o pomoc w jej skomponowaniu wykwalifikowanego dietetyka
• regularnie sprawdzaj stężenie glukozy we krwi, 
• co najmniej 4 razy w roku idź do diabetologa
• wykonuj regularnie badania laboratoryjne zlecone przez lekarza
• jeśli masz nadwagę, skorzystaj z porady dietetyka, aby ustalić dietę, która pomoże w unormowaniu masy ciała
• raz na tydzień mierz ciśnienie.

LITERARURA: 

1. Banasiewicz T., Zieliński M.: „Terapia podciśnieniowa ran.”, Wyd. 1. Poznań, Termedia Wydawnictwo Medyczne, 2015
2. Budynek M. Nowacki C. Opatrywanie ran. Wiedza i umiejętności. Wyd. Makmed Lublin 2008
3. Inforanek, kwartalnik Convatec nr 3 (9) 2010
4. Pod red. Sieradzkiego J. i Kublik T. Zespół Stopy Cukrzycowej. Via Medica Gdansk 2009
5. Redakcja Naukowa S. Głuszek. Chirurgia Podręcznik dla studentów Nauk o Zdrowiu. Wyd. CZELEJ Sp.zoo. Wydanie I Lublin 2008
6. Red. Nauk. Grey- Keith J.E.,  Harding G. Leczenie ran w praktyce PZWL Warszawa 2010
7. Szkiler E. , Poradnik pielęgnacji ran przewlekłych. Evereth Warszwa 2012
8. Wydawnictwo lekarskie PZWL, Warszawa 2016 Edukacja zdrowotna
9. Rosińczuk J,  Uchmanowicz I.  Odleżyny- profilaktyka i leczenie. Wyd. Continuo, Wrocław 2014
10. Jarosz M., Kłosiewicz – Latoszek L.,Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie. Wyd. PZWL Warszawa 2007
11. Zalecenia PTD
12. FORUM LECZENIA RAN 2021;2(1):1–47-  PROCEDURY DIAGNOSTYKI, TERAPII I EDUKACJI PACJENTA– ALGORYTMY I WYTYCZNE WCZESNEJ ORAZ WTÓRNEJ PROFILAKTYKI ZSC